نتیجه اجرا نکردن سیستم بومی معابد آبی ، به بار آمدن نتایج هولناکی مانند کم شدن جمعیت قورباغه ها، مارماهی و ماهیان در شالیزار را به دنبال داشته و کاهش جمعیت این موجودات موجب افزایش آفات برنج، کاهش حاصل خیزی خاک و کاهش عملکرد محصول گردیده است.
محمدمهدی یوسفی
یوسفی ( ۱۳۹۰) به نقل از وارن میشل در گزارش بانک جهانی در مورد کاربرد دانش بومی و اصیل در توسعه کشاورزی به نوع خاصی از مدیریت آبیاری در برنج در جزیره بالی اندونزی اشاره می کند.
برنج در زندگی ساکنان جزیره بالی[۱] [وابسته به اندونزی] نقش حیاتی دارد. زیرا شیب های تند و خاکهای آتشفشانی، قله های کوهستانی غبار آلودی را تشکیل میدهند که تا سطح دریا امتداد دارند. این شیب های تند در طول قرون متمادی به صورت ماهرانه توسط کشاورزان مذکور تراس بندی شده اند که آب آبیاری از یک دریاچه مرتفع حاصل از دهانه آتشفشان به درون این تراس ها جاری می گردد و در درون کرت ها سرازیر میشود و پس از طی مسافت طولانی به دریا می ریزد. این شلتوک ها در طول قرن ها، بدون مصرف کود یا استفاده اندکی از آن ، سالانه بیش از یک تن محصول در سطح هر « ایکر» برای شالیکاران تولید کرده اند. این جزیره کوچک و کم جمعیت سالانه توانسته برنج مورد نیاز دو میلیون نفر را تأمین نماید.
این سیستم پیچیده آبیاری دارای نوعی نظام سلسله مراتبی از کشیش های هندو و معابد آبی است. در رأس این نظام بومی، یک کشیش عالی موسوم به « جیروگدای»[2] از معبد آبی اصلی در جزیره آتشفشانی نزدیک قله باتور[۳] قرار دارد. ساکنان جزیره بالی معتقدند که الهه آب(دوی دانو) در جزیره واقع در دهانه آتشفشان اقامت دارد. «جیروگدای»، مدیر تام الاختیار نظام آبیاری به شمار میآید وتعدادی آب بندهای اصلی زیر نظر او قرار دارند. هریک از این آب بندها، یک کشیش هندو و یک معبد آبی اصلی دارد که مسئولیت تنظیم جریان آب را بر عهده دارند. سطوح پایین نظام آبیاری شامل آب بندهای کوچک تری است که یک معبد آبی کوچک، جریان آب آن ها را تنظیم می کند. در سطح محلی تعداد۱۳۰۰ «سوبک»[4] وجود دارد که هر کدام دارای یک تشکل آب بران با ۱۰۰ کشاورز عضو هستند. هر سوبک، یک معبد آبی و یک کشیش دارد. با این اوصاف، سلسله مراتب و ترتیب سازمان های اجتماعی برای مدیریت آبیاری برنج در جزیره بالی ضروری است. لازم به ذکر است که این نظام وظایف و رسالتی فراتر از توزیع آب بر عهده دارد. هر تراس برنج، بوم سازه پیچیده ای است که تابع قواعد متوازن بیولوژیکی با مدیریت دقیق« جیروگدای» و همکاران او( کشیش های هندو) اداره می گردد. مثلاً یک کشاورز به تنهایی نمی تواند بدون هماهنگی همسایگان خود آفات کرت های کوچک برنج خود را کنترل کند، زیرا در این صورت موش های صحرایی زنجیره قهوه ای برنج و سایر آفات به راحتی وارد مزارع دیگران می شوند. راه حل مشکل این است که در سوبک های هم جوار عملیات کشت، آبیاری و برداشت هم زمان انجام پذیرد و سپس شالیزارهای خود را برای چند هفته به حال خود رها کنند.
نظام آبیاری و مدیریت اکولوژیکی مزارع کشت شالیزار در جزیره بالی، بسیار پیچیده است.«جیروگدای» باید به دنبال برقراری توازن مطلوب در بین انواع عوامل رقیب باشد. اگر همه سوبک ها با هم کشت شوند، آفت کاهش خواهد یافت. با این وجود، آب در دسترس به دلیل اوج هم زمان تقاضا، کاهش خواهد یافت. به عبارت دیگر اگر همه سوبک ها برنامه کشت خود را به صورت شطرنجی و به شیوه ای کاملاً تصادفی انجام دهند، تقاضا برای آب در طیف زمانی وسیع تری پخش خواهد شد و آب تأمین شده به طور صحیح مصرف خواهد گردید. اما در این حالت، آفت گسترش یافته و محصول برنج را از بین می برد.بنابراین« جیرو گدای» باید با توجه به مقدار بارندگی ( که به دریای آتشفشان می ریزد) و میزان جمعیت آفات در سوبکها به دنبال برقراری توازن منطقی و مطلوب بین کنترل آفات و حفظ منابع آب باشد. «جیروگدای» از نفوذ قابل توجهی برخور دار است. در یکی از دوره های گسترش آفات موش، او دستور داد تا همه اعضای سوبک ها، معابد موقت خاصی در شاخ آبه های هر مزرعه بسازند، دعای مختصری بخوانند و به مدت ۱۶ روز، هر سه روز یک مرتبه صدقه دهند. بلافاصله پس از دستور « جیروگدای» هزاران معبد موقتی ایجاد شد. با این اوصاف می توان گفت که « جیروگدای» نه تنها نظام آبیاری، بلکه بوم سازه کشت برنج را مدیریت می کند.
مقامات دولتی اندونزی در طول دهه ۷۰ میلادی با اجرای فرآیند انقلاب سبز، موجب درهم شکستن نظام بومی آیش شد که در طول قرن ها توسط کشیشهای هندو شکل گرفته بود. بیماری های ویروسی و باکتریایی برنج به سرعت گسترش یافت و جمعیت آفات حشره ای و موش افزایش پیدا کرد. آفت کشهای شیمیایی وارداتی تا حدودی آفات را کنترل کرد، اما موجبات مسمومیت و مرگ مارماهی، ماهی و در مواردی شالیکار را فراهم آورد. بنابراین، بسیاری از شالیکاران جزیره بالی مجدداً به نظام سنتی معابد آبی و مدیریت آب سنتی روی آوردند و از کشت ارقام جدید برنج اجتناب کردند.
امروزه این دو نظام کاملاً متفاوت برای مدیریت منابع آب در جزیره بالی در کنار یک دیگر استمرار می یابند، بدون آن که هریک به مزایای دیگری توجه داشته باشد. در نظام سنتی آبیاری که به بالا رودها[۵] مربوط می شود، منابع آب به وسیله معابد آبی و کشیش ها مدیریت می شوند. نظام جدید آبیاری به پایین رودها [۶] مربوط می شود. بنا براین، مشاوران خارجی، هواپیماهایی برای عکس برداری از رودخانه های این جزیره و تهیه نقشه های توپوگرافی از نظام های جدید آبیاری اعزام می نمایند.
پروفسور لانسینگ[۷] استاد بخش انسان شناسی دانشگاه جنوب کالیفرنیا پس از ۱۵ سال تحقیق در جزیره بالی با استفاده از فنون نرم افزاری رایانه ای نتیجه گرفت که یکی از دلایل اصلی شکست رقم برنج جدید در این جزیره بی توجهی به ابعاد معنوی و مذهبی نظام آبیاری سنتی برنج است. مطالعات او نشان داده است که نظام تولید سنتی که توسط کشیشها اداره می شود، بر نظام جدید تولید برتری دارد. او هم چنین نتیجه گرفته است که گرچه سطح زیر کشت شالیزارها در هر سال افزایش یافته است، اما معابد و کشیشان به عنوان مجریان سیستم اجرایی و مدیریت در استفاده بهینه از منابع آب، حفظ حاصلخیزی خاک و کنترل آفات نقش به سزایی دارند. در این نظام از کمترین مواد شیمیایی جهت کنترل آفات استفاده می شود. با وجود ارائه مدارک توسط لانسینگ و هم کارانش مجریان توسعه کشت برنج به نقش معابد در تولید برنج اعتقاد چندانی نداشته و بر اعمال مدیریت جدید اصرار می ورزیدند. نتیجه این عمل به بار آمدن نتایج هولناکی مانند کم شدن جمعیت قورباغه ها، مارماهی و ماهیان در شالیزار را به دنبال داشته و کاهش جمعیت این موجودات موجب افزایش آفات برنج، کاهش حاصل خیزی خاک و کاهش عملکرد محصول گردیده است. بنابراین،مسئولان بالی به این نتیجه رسیده اند که نظام تولید برنج شبکه معابد آبی و کشیشان نسبت به نظام های جدید برتری دارد .
برگرفته از: یوسفی، جلال(۱۳۹۰)- دانش بومی با تأکید بر جامعه روستایی ایران– تهران، انتشارات سبحان با همکاری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور(۸۹-۸۶)
It’s wonerdful to have you on our side, haha!
