کتاب مقدمه ای بر مردم شناسی فرهنگی

کتاب مردم شناسی فرهنگی با تأکیدبردگرگونی در فرهنگ، تمدن و هویت فرهنگ ایرانی، توسط دکتر جلال یوسفی و دکتر محمدمهدی یوسفی در زمستان۱۴۰۰، توسط انتشارات مدبران تهران در ۱۰۰۰ نسجه به چاپ رسید. فصل های این کتاب به شرح زیر است:

فصل اول/ سیر مراحل تکامل فرهنگ بشر

فصل دوم/ فرهنگ (تعاریف و مفاهیم)

فصل سوم/ مکاتب مردم­ شناسی

فصل چهارم/ روش ­شناسی پژوهش مردم­ شناسی

فصل پنجم/ ادبیات عامیانه (فولکلور)

فصل ششم/ فرهنگ ایران قبل از اسلام

فصل هفتم/ فرهنگ ایران بعد از اسلام (۲۱ تا ۲۴۷ هجری)

فصل هشتم/ فرهنگ ایران از دوره صفاری تا غزنوی

فصل نهم/ فرهنگ ایران از سلجوقیان تا پایان دوره قاجار

فصل دهم/ اقوام ایرانی

فصل یازدهم/ اعیاد و جشن­های اقوام ایرانی

فصل دوازدهم/ آیین­ها در فرهنگ ایرانی

فصل سیزدهم/ باورها و اعتقادات در فرهنگ اقوام ایرانی

پیشگفتار کتاب

پیشگفتار

فرهنگ به­ عنوان دستاورد انسان، یکی از شگفت­انگیزترین و جالب­ترین پدیده ­ها به­ شمار می ­آید که تأثیر ژرفی بر روابط انسان با انسان و نیز روابط انسان با طبیعت و جان­داران داشته و دارد. فرهنگ هر قوم و ملت آینه تمام ­نمای رشد و شعور معنوی آن جامعه محسوب می­ شود. فرهنگ بومی برگرفته از تمام قواعد و آداب و رسوم زندگی یک قوم، ملت در قسمتی از منطقه محسوب می­ شود که به­ صورت سینه به سینه و از گذشتگان به ارث رسیده است و شامل تمامی اعمال در زندگی روزمره اعم از خورد و خوراک، نحوه پوشش، نحوه رفتار و کنش در مقابل هم نوع، ادبیات برگرفته از منطقه، موسیقی بومی و تمامی رسم و رسوم­ های جاری می­ باشد.

فرهنگ از نظر تقسیم­بندی علوم اجتماعی، در حوزه مردم­ شناسی قرار می­ گیرد. مردم­ شناسی علم گسترده­ای است که درباره همه پدیده های جوامع انسانی به بحث می­ پردازد. برخی معتقدند که این علم اغلب بر زندگی انسان­ های اولیه و جوامع قبیله ­ای و غیرصنعتی تکیه دارد، اما امروزه مردم­ شناسی در شهرها و امور صنعتی نیز جایگاه خود را بازیافته است، به­ طوری که سخن از مردم­شناسی شهری، صنعتی و… به­ میان می­ آید.

کتاب حاضر سعی دارد پیرامون مردم­ شناسی فرهنگی، دگرگونی­ ها و تحولاتی که در فرهنگ، تمدن و هویت فرهنگی ایرانیان در طول تاریخ خود، روی داده سخن بگوید؛ هرچند ­فرهنگ غنی کشوری  با تاریخ و فرهنگ و تمدنی کهن مثل ایران، نیاز به صدها عنوان کتاب دارد که در باره تاریخچه، تحولات ایجاد شده، پیامدها و … فرهنگ و تمدن ایرانی در همه دوران به شرح و تفصیل عناصر این فرهنگ و تمدن غنی و کهن بپردازد، اما نیاز دانشجویان به کتابی مجمل پیرامون فرهنگ اقوام ایرانی و آشنا شدن آنان به مفاخر فرهنگی کشورشان و هم­چنین، آشنایی آنان به نظریه­ های فرهنگی و مکاتب مردم­ شناسی، موجب گردید که این مختصر نوشته تولید گردد. امید آن داریم که دانشجویان و دانش­ پژوهان با ملاحظه این عناوین، نسبت به بررسی بیشتر و کاوش در فرهنگ و تمدن نیاکانی خود اقدام نمایند.

این اثر در سیزده فصل تنظیم گردیده است. در فصل اول این اثر پیرامون تقسیمات کلی مردم­ شناسی بحث می ­گردد و سپس در ادامه به تشریح فرآیند شکل­گیری فرهنگ بشری و مراحل تکامل آن و اجزای فرهنگی بشر در هر دوره می­پردازد. در فصل دوم به بحث پیرامون فرهنگ، شامل تعاریف، ویژگی­ها، خرده فرهنگ،  ارتباط فرهنگ با تمدن و غیره می­پردازد. در فصل سوم به مکاتب مردم­شناسی پرداخته و فصل چهارم این نوشته به فرهنگ عامه (فولکلور) و ویژگی­های آن و هم­چنین، جایگاه آن در اجتماع محلی ایران و ادبیات فارسی می­پردازد. فصل پنجم کتاب پیرامون روش­شناسی پژوهش مردم­شناسی و تکنیک­های کاربردی مرتبط با آن می­باشد. فصل ششم کتاب به بررسی فرهنگ ایران قبل از اسلام می­پردارد. در این فصل به فرهنگ و تمدن ایرانی پیش از تاریخ و دوران تاریخی به­طور فشرده اشاره می­شود. فصل هفتم کتاب تحت عنوان «فرهنگ ایران بعد از اسلام (دوره فترت)» به­طور فشرده فرهنگ ایران را از سال ۲۱ هجری تا  247 هجری  مورد بررسی قرار داده و تأثیر فرهنگ و تمدن ایران و دستاورهای آن­ها بر تمدن اعراب مسلمان را بررسی می­کند. در فصل هشتم، فرهنگ و تمدن ایرانی از دوره صفاریان تا غزنویان مورد بررسی قرار می­گیرد، و در فصل نهم فرهنگ ایران از سلجوقیان تا پایان دوره قاجار آمده است. فصل دهم کتاب به معرفی اقوام ایرانی و تاریخچه کوتاهی از آنان می­پردازد. هم­چنین، در این فصل، در کنار اقوام ایرانی، اقلیت­های مذهبی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی و اسناد بالادستی نیز به صورت مختصر معرفی می­شوند.

فصل یازدهم، گوشه­هایی از اعیاد و جشن­های ایران باستان – چه آن­هایی که هنوز تداوم دارند و چه آ­ن­هایی که از بین رفته­اند- را بررسی می­کند و نمونه­هایی از جشن­های باستانی و مذهبی اقوام ایرانی در این فصل ارایه می­شوند. در فصل دوازدهم، برخی از آیین­های موجود در فرهنگ ایرانی آورده می­شود و به­طور مختصر پیرامون علت شکل­گیری و نحوه اجرا و دستاوردهای آن­ها بحث می­گردد. در نهایت در فصل سیزدهم و آخر، به برخی از باورها و اعتقادات موجود در فرهنگ اقوام ایرانی اشاره می­گردد.

نکته­ای را که لازم است در این­جا بدان اشاره شود، این است که در این کتاب از سلسله­های تصوف و عرفان و حوزه­های فکری نزدیک به آنان بحثی به میان نیامده است که دلیل آن یکی تخصصی بودن این مباحث و دلیل دیگر، تدوین این کتاب به­منظور استفاده دانشجویان رشته­های خاصی است.

 مطالب این کتاب بسیار فشرده بوده و ما خود بر نواقصات آن اذعان داریم، بر همین اساس پیدا شدن این نواقص را به چشمان ریز بین شما دانشجویان، فرهیختگان و پژوهشگران عزیز می­سپاریم. در پایان هر چند که آقای دکتر محمدمهدی یوسفی در تدوین این کتاب نگارنده را یاری کرده و دارای سهم می­باشد، اما هرگونه نقص اعم از تخصصی، ویرایشی و غیره متوجه اینجانب است.

جلال یوسفی

تهران- زمستان۱۴۰۰