کتاب جامعه شناسی خانواده تألیف دکتر جلال یوسفی، منتشر گردید.
کتاب جامعه شناسی خانواده با شیوه ای جدید تالیف دکتر جلال یوسفی، در انتشارات نور علم تهران در زمستان۱۴۰۲ منتشر گردید.
فصل اول/ ازدواج و زناشویی
فصل دوم/ نظام خویشاوندی
فصل سوم/ خانواده
فصل چهارم/ زناشویی و خانواده در ایران باستان
فصل پنجم/ ازدواج و زناشویی در مناطق روستایی و عشایری
فصل ششم/ انواع و صور ازدواج در جامعه عشایری
فصل هفتم/ خانواده در جامعه روستایی ایران
فصل هشتم/ خانواده در جامعه عشایری
فصل نهم/ ازدواج و همسرگزینی در عصر حاضر
فصل دهم/ محرومیت اجتماعی و عهد شکنی زنان
این کتاب در ده فصل و ۲۰۷ صفحه، در انتشارات نور علم تهران منتشر گردیده است.
|
|
پیشگفتار کتاب
خانواده نهادی است بنیادی که پایه و اساس تمام نهادها، سازمانها، ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و…، است و در ایجاد و همچنین، ایفای نقش این نهادها، دارای نقش اساسی است. خانواده جایگاه رفیع و بلندی در اندیشه اندیشمندان جهان داشته و آن را از جنبههای گوناگون مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. هر رشته از علوم انسانی به فراخور نیاز خود، به تکاپو در مسایل خانواده پرداخته و گوشهای از امور مربوط به آن را بررسی کرده است که بررسی همه ابعاد خانواده از دیدگاههای مختلف کاری است بسیار سنگین که در این مقال نمی‌گنجد.
تمامی تاریخنگاران بر این باورند که خانواده کهنترین گروهی است که به اقتضای نیاز طبیعی، عاطفی و اجتماعی بشر شکل گرفته و سابقهای به درازای سابقه زیست بشر بر روی زمین دارد؛ زیرا انسان مدنیالطبع است و ناگزیر باید در اجتماع زندگی کند. چون خداوند انسان را آفرید و ساختمان بدنی او را به گونهای شکل داد که ضمن برخورداری از تواناییهای گوناگون از نظر جسمی و عاطفی، همواره احساس نیاز به دیگران در او زنده باشد. همین احساس درونی باعث میشود که اجتماع کوچکی به نام «خانواده» در عرصه زندگی شکل بگیرد و تعدادی از افراد دست کم دو نفر یک جا زندگی کنند. نیازهای جسمی و روانی انسان در محیط خانواده تأمین میشود و روح تعاون و همکاری میان اعضای آن در همان محیط به‌وجود میآید.
پس از تشکیل نخستین هسته خانواده در زمین، مراحل گوناگونی بر نهاد خانواده سپری شده و بهموازات تحولات اجتماعی، دستخوش تغییر و تحول فراوان گشته است. دانش تاریخ عهدهدار بررسی ابعاد خانواده و سیر تکاملی آن است که چگونه خانواده بادیهنشین تبدیل به شهرنشین شد، یا چه عواملی موجب گردیدند که خانواده هستهای جایگزین خانواده سنتی گردد. به هر حال، سیر تحولات خانواده از موضوعات مهم مطالعاتی در علم تاریخ است و بدینروی، تاریخ نویسان به بررسی آن میپردازند.
جامعهشناسان از دیرباز به تجزیه و تحلیل خانواده پرداخته و آنرا بهعنوان یک نهاد اجتماعی همواره مطمح نظر داشتهاند. خانواده از منظر جامعهشناسی، اساسی‌ترین نهاد اجتماعی است که در شکلگیری ساختار کلان جامعه و افزایش بهرهوری آن نقش بهسزایی دارد. زیرا بافت اجتماعی بهنوعی تحت تأثیر تحولات خانوادگی قرار دارد و هرگونه انحرافی در فضای خانوادهها لزوماً در جامعه منعکس میگردد. در مقابل، خانواده نیز در برابر تغییرات جامعه از خود واکنش نشان میدهد. از اینرو، میتوان گفت؛ میان خانواده و جامعه یک رابطه دو سویه برقرار است و هر کدام بر دیگری تأثیر میگذارد.
امروزه گرایشی در حوزه جامعهشناسی پدید آمده که ابعاد خانواده و جنبههای گوناگون آن را مورد بررسی قرار میدهد. این گرایش با مطالعات جامعهشناسانه «فردریک لوپلی» فرانسوی و «ویلهم هایرنش ریل» آلمانی پدید آمد و سپس با تحقیقات سایر جامعهشناسان مانند دورکیم و مارکس توسعه یافت و تکمیل گردید.
از آنرو که خانواده نقش عمدهای در تربیت نیروی فعال جامعه دارد و می‌تواند با افزایش بازدهی جامعه به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کند، جامعهشناسان نسبت به بررسی مسایل مربوط به آن علاقهمند شدهاند. رویکرد
جامعهشناسی خانواده براساس نظریه «کارکردگرایی» ساختار خانواده، نقش هریک از اعضا، روابط میان اعضا، جمعیت و شاخصهای رشد یا کاهش آن، انواع خانواده از نوع گسترده و هستهای، تأثیرات متقابل جامعه و خانواده و امثال آن را مورد مطالعه قرار میدهد.
در معرفی خانواده به همین دو بحث تاریخی و جامعهشناسی بسنده کرده و جنبههای حقوقی، اقتصادی، روانشناسی، علوم سیاسی، علوم تربیتی و مسایل مبتلابه خانواده در این مقدمه را به بخشهایی از اثر حاضر و نیز به فرهیختگان واگذار میکنیم.
بالغ بر سه دهه است که با جامعهشناسی خانواده آشنایی پیدا کرده و در این مدت چه بهصورت مستقل و چه در لابلای مطالب سایر رشتههای مرتبط و نیز پژوهشهای خود، بدان- بهویژه در راستای مطالعات توسعه زندگی روستایی و عشایری ایران معاصر- نیمنگاهی بدان داشتهام. اما از آنجا که گرایش تخصصی من توسعه و بهطور اختصاصیتر توسعه زندگی روستایی است، کمتر بهصورت جدی بدان پرداختهام، اما حضور در عرصههای روستایی و لمس تغییرات در نهاد خانواده در این مناطق و نیز نیاز دانشجویانم مرا بر آن داشت تا این اثر را بهرشته تحریر در آورم. اما بر این عقیدهام که تمام رشتههای علمی و بهطور ویژه رشتههای علوم انسانی بدون اطلاع و آگاهی از عناصر خانواده ناقص خواهند بود، زیرا انسان دور از خانواده انسانی است تنها، گوشهگیر، منزوی و … در نهایت محکوم به شکست خواهد بود.
اثر حاضر در نه فصل تنظیم گردیده است. در فصل اول، به بررسی زناشویی و خانواده در ایران باستان بهصورت کلی میپردازد. در فصل دوم به ازدواج و زناشویی و قواعد حاکم بر آن بهصورت فشرده پرداخته است، و فصل سوم نیز ازدواج و همسر گزینی را در جامعه روستایی و عشایری ایران مورد بررسی قرار داده است. در فصل چهارم انواع و صور ازدواج مورد بررسی قرار میگیرد. در فصل پنجم به نظام خویشاوندی ناشی از زناشویی و ازدواج مورد بررسی قرار میگیرد. فصل ششم به خانواده بهطور فشرده اما در ابعاد متعدد خود از دیدگاه جامعهشناسی بررسی شده است. فصل هفتم تحول خانواده را بررسی میکند. فصل هشتم کتاب، ازدواج و همسر گزینی را در عصر حاضر مورد بررسی قرار میدهد. در فصل نهم و در پایان یک مطالعه موردی در شهر تهران تحت عنوان«محرومیت اجتماعی و عهدشکنی» زوجین بررسی شده است. که خلاصه شده یک مقاله است.
در پایان از کسانیکه در این امر مرا یاری کردند تشکر میگردد. از آقای دکتر محمدمهدی یوسفی بهخاطر کمک در تدوین بخش خانواده روستایی و همکار ارجمندم دکتر نادر مهرگان مدیر محترم انتشارات نور علم بهدلیل ایجاد زمینه چاپ کتاب قدر دانی میکنم.
از همسر عزیزم لیلی بهخاطر پشتیبانی بیدریغ از من بهمدت چند دهه کار پژوهشی و تحمل همه سختیها تقدیر و تشکر ویژه بهعمل میآورم.
مجدداً تأکید میشود که این اثر بنا به نیاز دانشجویانم در درس جامعهشناسی خانواده تهیه گردیده و بدون شک خالی از نقص نیست و نگارنده خود بدان آگاه است، از اینرو، این نواقص را برای شناسایی به چشمان ریز بین خوانندگان فرهیخته، دانشجویان و سایر علاقمندان واگذار میکنیم.
جلال یوسفی
تابستان ۱۴۰۲ ، تهران
