“لر” یک واژه خنده دار نیست و نباید فقط همنشین خندیدن و خنداندن باشد، اگر درباره این واژه کار گسترده ای صورت بگیرد، و در زمنیه های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی، ادبی و… از این واژه به اندازه کافی استفاده بشود آنگاه …
مقدمه؛ متأسفانه لر موضوع مضحکه شده است
این مطلب ابتدا شامل سه خاطره شخصی و یک نتیجه گیری اجمالی از این سه خاطره است مبنی بر این که متاسفانه کلمه “لر” امروز بیش از آن که نام قومیتی باشد یک واژه طنز است، سپس این پرسش را مطرح می کند که آیا می توان قایل به تقسیم “جوک خوب و جوک بد” شد که پاسخ می دهم هر چند جوک قومیتی بد (موهن و مخرب) و خوب (شوخی و حتی آموزنده) داریم اما در حال حاضر قومیت لُر در شرایطی است که حتی جوک های خوب هم کارکرد مخرب دارند. در واپسین بخش مطلب نیز از راهکارهای مبارزه با این وضعیت سخن خواهم گفت.
خاطره اول: چندی پیش اطلاعیه ای بر دیوار دانشکده ای نصب کردیم که جمله «کانون دانشجویان لر دانشگاه …» در وسط آن با حروف درشت خودنمایی می کرد. واکنش های عموم دانشجویان به این اطلاعیه بسیار تاسف برانگیز بود و مصداق همان استهزاء و تحقیر است! شما هم می توانید برای درک بهتر قضیه در هر محیطی که هستید همین کار را بکنید، بعد نتیجه آن را مقایسه کنید با زمانی که به جای واژه لر در آن نام هویتی دیگر (مثلا یزدی، کرمانی، گیلک، کرد، بلوچ و..) نوشته شده باشد، مثلا «کانون دانشجویان اصفهانی دانشگاه …»! آیا بازهم بینندگان و خوانندگان اطلاعیه بلافاصله به استهزاء می پردازند؟
جالب اینکه یکی از دوستان همتبار و اتفاقا متعصب لر که صحنه را دیده بود از من پرسید خوب چرا ننوشته ای «کانون دانشجویان لر زبان دانشگاه تهران»! گفتم خوب اتفاقا من با همین نکته کار دارم، اشکال کار ما همین جاست که می خواهند مجبور شویم از نام خودمان عقب نشینی کنیم، دقیقا مساله ای که نباید با آن کنار بیاییم، اینجا همان خاکریز آخر ماست، اگر برای گریختن از احساس مسئولیت سنگین و عدم توانایی برای دفاع از کلمه “لر” سراغ واژه های دیگری مثل لر زبان، لرستانی، بختیاری، لک و.. برویم به معنی شکست در خاکریز اصلی است و بعدا هرچقدر تلاش کنیم زیر نام جدید آبرویی دست و پا کنیم مثل لشکر شکست خورده ای خواهیم بود که سرزمینش را گرفته اند، رهبرانش را به خاری برده اند، ولی هنوز سرابازان فراری اش دلخوش به بُردهای موقتی هستند که در جنگ های تن به تن، یکی در میان نصیبشان می شود.
من فکر می کنم در حال حاضر با دیدن عبارت «دانشجویان تُرک دانشگاه …» غیر از استهزاء و جوک تُرکی چیزهای خوب و بد دیگری مثل تجزیه طلبی، تیم فوتبال تراکتورسازی، برخی خوانندگان تُرک و… نیز به ذهن عموم متبادر می شود، اما متأسفانه در مورد لُرها حداقل اولویت با لبخندی شیطنت بار است.
خاطره دوم: چند سال پیش برنامه ای داشتیم که طی آن برای برخی تولید کنندگان و ارباب صنوف پیامکی ارسال می کردیم با چنین مضمونی «نشریه لور بهترین پایگاه اینترنتی برای معرفی کالا و خدمات شما در مناطق لرنشین» یکی از گیرندگان تماس گرفت و بدون اینکه اجازه حرف زدن به من بدهد مدعی شد که شما مگر خودتان که هستید؟ کجایی هستید و چرا لر را مسخره می کنید؟ لهجه اش ثلاثی (بروجردی یا ملایری یا …) بود و من هرکاری کردم سکوت نکرد، کلی بیراه گفت و قطع کرد، بلافاصله تماس گرفتم و خواهش کردم یک بار دگر پیامک را بخواند! چند دقیقه بعد تماس گرفت و عذرخواهی کرد و البته بنده گفتم نه تنها نیاز به عذرخواهی نیست بلکه شخصا به عنوان یک هم زبان از او به خاطر حساسیتش در این زمینه تشکر می کنم.
خاطره سوم: چندی پیش نیز از یک خویشاوند پرسیدم که فلانی حالی نمی پرسی گفت ولله همیشه موقع ارسال پیامک به اسم تو که در ابتدای لیستم هم هست –ابراهیم- بر می خورم، دوست دارم برای تو هم بفرستم ولی می دانم از جوک لری خوشت نمی آید!
واعجبا که جوک لری فرستادن تقریبا تبدیل به احوال پرسی خود همتباران مان شده است!
نتیجه گیری از این خاطرات: بدون هیچ تعارفی و در کمال تاسف برداشت من از این تجربیات روزمره شخصی ام این است که نام قومی ما (لُر) این روزها هرجا به کار رود بیشتر موضوع طنز و شوخی است مگر آنکه خلافش ثابت شود؛ یعنی اگر من جایی نامی از لر می برم و قصد خندیدن و خنداندن ندارم ابتدا باید مشروعیت این قصدم را ثابت کنم، یعنی ثابت کنم که می شود از “لر” سخن گفت ولی قصد خندیدن یا خنداندن نداشت، سپس اجازه توضیح و تحلیل را بیابم.
به نظرم دلسوزان لر هم کم نیستند و از نظر روش و حوزه و علاقه وسلیقه طیف بسیار وسیعی را دربر می گیرند که در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و.. ممکن است حتی ضد و نقیض همدیگر هم فعالیت کنند.
در حالی که گروهی از فعالان فرهنگی لر دغدغه حفظ و گسترش و احیاء و تقویت زبان های لری را دارند گروهی دیگر به دلیل همان عشق و علاقه ای که به پیشرفت و سعادت لُر دارند یا چنین تلاشی را عبث می دانند و یا حتی معتقدند باید برعکس، زبان لری، نام های لری و بسیاری آئین های لری هرچه بیشتر کم رنگ شوند.
در حالیکه برخی معتقدند صدا و سیمای لرستان باید در انتخاب مجری آن کسی را انتخاب کند که بیشتر لهجه و قیافه لری دارد برخی دقیقا برعکس از اینکه می بینند گزارشگر شبکه لرستان در بخش های خبر سراسری نمی تواند مثل تهرانی ها به فارسی بی لهجه و روان گزارش کند در عذابند.
اما من گمان نمی کنم در میان دلسوزان لر کسی باشد که از وضعیت به مضحکه و استهزاء کشیدن لُر راضی باشد! به نظرم اینجا همان خط قرمز و سنگر آخری است که همه روی آن توافق داریم، حتی گروهی که قبول ندارند که لر موضوع مضحکه شده است (و این مطلب مرا رادیکالیسم و بهانه جویانه تعبیر می کنند) مخالف این نیستند که نباید لر موضوع مضحکه باشد.
آیا جوک لری خوب و جوک لری بد داریم؟
جوک را می توان نوعی کاریکاتور دانست که به جای قلم و کاغذ و چهره از زبان، واژه و لهجه استفاده می کند، همان طور که در کاریکاتور همیشه عضو یا اعضایی از بدن به گونه ای مبالغه آمیز به تصویر کشیده می شود (مثلا فردی که بینی بلندی دارد یا کله بزرگ و چشمان ریز و.. در کاریکاتور صاحب بینی بلندتر از حد معمولی می شود و یا کله بزرگ و چشمان ریز و..)، به همین شکل در جوکهای قومیتی نیز اغلب صفتی که در قومیت مورد نظر وجود دارد، یا قومیت مذکور بدان متهم می شود برجسته می گردد.
جوک ها را به دو دسته تقسیم می کنم؛
الف) جوک های منفی و توهین آمیز: در این گروه از جوک ها یکی از ویژگی های منفی مردم مورد نظر برجسته می شود، در مورد مردم لر جوک های موهن بیشتر ایشان را مردمی احمق، غیر بهداشتی، رام نشدنی، خشن، بی ملاحظه و… نشان می دهند.
ب) جوک های مثبت و شوخی آمیز: در این گروه از جوک ها سخن از ویژگی های مثبت و خوب قوم مذکور می شود اما به گونه ای مبالغه آمیز تا اسباب خنده را فراهم آورد، در مورد قوم لر چنین جوک هایی دست روی: صداقت و صمیمیت، زورمندی، آزادگی، غرور و… می گذارند.
دسته ای از جوک های شوخی آمیز و مثبت لری که در سال های اخیر رواج زیادی مخصوصا میان خود لرها داشته است جوک هائی است که یک واژه اصیل و اغلب ترجمه ناپذیر به فارسی را توضیح می دهد و نشان می دهد چگونه این واژه ایده ها و احساساتی را بر می انگیزد که با هیچ ترجمانی نمی شود آن را به زبان دیگری گفت.
در حالت طبیعی جوک های شوخی آمیز و مثبت نمی تواند به عنوان آسیب مورد بحث قرار بگیرد، اما نگارنده بر این باورم شرایط کنونی “لر” در پیامک ها و جوک ها به گونه ای است که هر دو گروه منفی و مثبت، توهین آمیز و شوخی آمیز، یک آسیب به شمار می روند و لازم است این جریان کنترل شود. این مساله نه به خاطر فراوانی جوک های مثبت بلکه به خاطر ناچیز بودن پیامک هایی است که لر را به عنوان موضوعی غیر از طنز معرفی می کنند.
به عبارت دیگر “لر” یک واژه ذاتا خنده دار نیست و نباید فقط همنشین خندیدن و خنداندن باشد، اگر درباره این واژه کار گسترده ای صورت بگیرد که به عنوان نام یک “هویت” بر مردمی شرافتمند و محترم شناسانده شود، و در زمنیه های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی، ادبی و… از این واژه به اندازه کافی استفاده بشود آنگاه استفاده طنزناک (مثبت-شوخی) از آن هم آسیب زا نخواهد بود، اما تا زمانی که حجم استفاده طنزناک از آن بر استفاده غیر طنز بچربد هرگونه جوک مثبت و منفی را باید منفی تلقی کرد.
در مورد برخی اقوام دیگر نیز ممکن است این مساله صحت داشته باشد و یا خیر، مثلا به نظر من در مورد مردم ترک ایران این مساله صحت ندارد، یعنی وضعیت ترک ها با لرها فرق می کند و ترک ها از جوک های مثبت می توانند استفاده کنند زیرا جنبش ترکی فعال تر و شناخته شده تر است، مثلا پس از برد تیم تراکتور سازی در مقابل تیم های تهرانی در آزادی من از دوستان ترکم جوک هایی را می شنوم که قطعا به سود هویت مردم ترک است و نه فقط برای لهجه ترکی توهین تلقی نمی شود بلکه واژه “تراختور” را تبدیل به نماد دفاع از زبان بومی می کند.
کارکرد مثبت جوک های قومیتی برای لرها
جوک های لری یکی از حربه های قوم کشی و از جمله عوامل رانش مردم زیر شاخه های مختلف لر به سمت هویت ها، قومیت ها و تغییر زبان و لهجه و… بوده است، با این حال این مطلب ناتمام خواهد بود اگر جوک های قومیتی و لری را کاملا فاقد کارکرد مثبت بدانیم. به طور کلی چنین حجم وسیع از جوک هایی که آگاهانه یا غیر آگاهانه نابودی یک هویت قومی را هدف قرار می دهند اتفاقا در ذات خود حاوی پیام و تاثیری برای جلوگیری از نابودی این هویت ها هم هستند.
به راستی اگر این جوک های قومیتی نبودند اینک واژه “لر” در میان برخی از زیر شاخه ها و سرزمین های لر به دست فراموشی سپرده شده بود، نسلی که نه در کتاب های درسی خویش و نه در نشریات و روزنامه های شهرش و نه در سخنرانی هایی که می شوند و.. کلمه “لر” را نمی شنود هرگز در برابر این سوال قرار نمی گیرد که راستی من هم لر هستم یا نه؟! مگر آن که آن را در جوکی بشنود.
در تهران زبان لری را به جوک هایی می شناسند که به لهجه لرهای ساکن استان های همدان و مرکزی و نیز بروجرد است، با توجه به ارتباط بسیار ناچیز جغرافیایی و تاریخی و طایفه ای این گروه لر زبان (لری ثلاثی- بروجردی) با گروه های دیگر مینجایی، بختیاری، لک و جنوبی و… شاید اگر این جوک ها هم نبودند این مردم اکنون هیچ حلقه وصلی با هویت لری خویش نداشتند. به همین شکل در منطقه بختیاری نیز یک جریان صاحب انتشارات، بنیاد، انجمن و… سال هاست می کوشند واژه بختیاری را به جای “لر” بنشانند اما گسترش مهار ناپذیر جوک های لری در میان مردم اصفهان، دزفول، چهار محال و خود مردم لر بختیاری موجب شده است ایشان فقط در کتاب ها و سخنرانی های خود کامیاب باشند و نتوانند فراوانی کلمه “لر” در میان مردم خویش را کمتر کنند.
این کارکردهای ظاهرا مثبت جوک های لری فقط زمانی می تواند واقعا مثبت و مفید باشد که بتواند در بیداری مردم لر و موج سازی علیه این وضعیت مؤثر بیفتد.
بستن غل و زنجیر لُری به پای زیرگروه های لُر با استفاده از حربه جوک بیشتر به این می ماند که مدیران جامعه ای راه کنترل شورش ها و اعتراضات مردم خویش را در معتاد کردن آن ها به مواد مخدّر بیابند. مینجایی، لک، بختیاری یا ثلاثی ای که هویت لری اش فقط ناشی از یک مضحکه باشد به جوانی می ماند که آرامش و سر به زیر بودنش به خاطر معتاد بودنش است!
چه کنیم تا لر از مهلکه مضحکه رهایی یابد؟
تنوع و رنگارنگی جوک ها و لطیفه های لری که در قسمت دوم بدان پرداختم نشان می دهد نمی توان یک موضع ثابت و همیشگی دربرابر این جوک ها داشت، من دو نوع راهکار کلی در راستای زدودن این فضای مسموم و مهلک گرداگرد واژه «لُر» پیشنهاد می کنم، ممکن است در جزئیات و شیوه عمل تفاوت ها و اختلاف نظرهایی با توجه به همان تنوع حوزه فعالیت و سلیقه و علاقه ای که در میان اقشار مختلف دوستدار لر وجود دارد، باشد.
الف) راهکارهای منفعلانه (واکنشی): در روش منفعلانه لازم است همواره آمادگی و سرزندگی لازم برای برخورد با چنان مضحکه هایی داشته باشیم. در طول سال های گذشته شاهد موضع گیری ها و اعتراض هایی نسبت به برخی کاراکترهای طنز که در رسانه ها و مخصوصا سریال های تلویزیونی، صورت گرفته است که باید ادامه یابد و دامنه دار گردد تا جایی که نمادها و ویژگی های فرهنگ و هویت لری موضوع مضحکه مناسب و بی ضرری برای تهیه کنندگان و کارگردانان تلویزیون و سینما نباشد. اعتراض به سریال فاصله ها، و اعتراض به نشریات کیهان کاریکاتور، سپاس و… نشان داد که لااقل گروه هایی هستند که از وضعیت به مضحکه کشیدن لر ناراضی باشند.
واکنش های منفعلانه می تواند پراکنده یا سازماندهی شده و پیگیرانه باشد که متاسفانه کارهای ما بیشتر پراکنده و نامنظم و به عبارت صریحتر دیمی (اینکه تخمی بیافشانی به امید باد و باران!) بوده است، ما خیلی خوب قضیه کیهان کاریکاتور یا سریال فاصله ها را موضوع فعالیت کردیم اما چرا برای یک بار هم که شده در سالگرد آن اعتراضات یادآوری نکردیم و آن خاطرات و تجربیات را مستندسازی نکردیم که اگر بعدا هم چنین اتفاقی افتاد مجبور نباشیم دوباره از نقطه صفر شروع کنیم؟ بلکه برعکس تجربه نوشتن بیانیه و سازماندهی اعتراضات را مکتوب و کارآمد داشته باشیم؟
همچنین راهکار های منفعلانه را می توان در برخوردهای انفرادی و… نیز به کار بست، با توجه به تنوع و طبقه بندی جوک ها و پیامک ها و به توجه به شرایط محفل و مجلس مورد نظر، این واکنش ها از اعلام مخالفت و تلاش آشکار در جلوگیری از بیان یک جوک، تا سکوت و نخندیدن به جوک مورد نظر می تواند در دستور کار گیرد.
ب) راهکارهای فعال (کنشی): اما نباید تنها به راهکارهای منفعلانه و واکنشی بسنده کنیم. تلاش در ایجاد فضاهای دیگری غیر از “فضای مسموم مضحکه” بر گرداگرد هویت لری می تواند بهترین واکنش به چنان اهانت هایی باشد؛ بهترین دفاع، حمله است.
گذاشتن نام «لُر» بر نهادها، تشکل ها، سایت ها، خبرگزاری ها، شرکت، کالاها ها و.. یکی از چنان راهکارهای فعال است. همتباری (مربوط به خاطره اول در قسمت اول مطلب) به من پیشنهاد کرد به جای «کانون دانشجویان لُر دانشگاه ….» از عنوان دیگری مثل «دانشجویان لُر زبان» استفاده کنم، که بازهم شدیدا مخالفت کردم و گفتم که بنده معتقدم چنان باید چنین اطلاعیه هایی به مناسبت های مختلف سیاسی، فرهنگی، ورزشی و.. تکرار شوند و جلوی دید قرار بگیرند که فضای مسموم مضحکه عقب نشینی کند نه اینکه ما به دنبال کمرنگ کردن و تحت تاثیر قرار دادن نام مان باشیم. نمونه های جانشین دیگری که این روزها در انجمن ها، نشریات، کانون ها و.. کاربرد دارد عباراتی همچون «لرستانی»، «زاگرس»، «زاگرسی»، «بختیاری» و.. هستند.
امروزه همه جا خبر از تشکیل فلان انجمن یا کانون تحت عنوان «نخبگان زاگرس»، «جمعیت هنرمندان زاگرس نشین»، «لرستانی های مقیم…»، و حتی «لرزبان های مقیم…» و.. هستیم، بنده به عنوان یک لُر به چنین فعالیت هایی احسنت و دست مریزاد می گویم و اینجا هدفم انتقاد از این تشکل ها نیست، اما در کنار چنین کانون ها و انجمن هایی نیاز است از خود واژه «لر» هم استفاده شود.
تلاش و دغدغه ای که بیشتر اهل قلم لُر در زمینه رسم الخط لری دارند نیز یک عمل کنشی نسبت به وضع موجود است. صرف انتشار همگانی چنین خبری که گروهی در پی تروجی و تقویت نوشتار لری هستند موجب تقویت واژه «لُر» نسبت به فضای مسموم مضحکه است.
همین که زبان لری جزء زبان هایی شده است که تمام یا بخشی از کتابهای مذهبی مثل قرآن، انجیل و… بدان ترجمه شده اند می تواند کنشی در راستای طرح مساله “لر” در خارج از فضای مضحکه باشد.
حضور فعال و موثر در صحنه هایی مثل حمایت از تیم فوتبال شهرداری یاسوج در مقابل استقلال تهران از جمله راهکارهای فعال و موثر در تحت تاثیر قرار دادن فضای مسموم مضحکه و تحقیر خواهد بود.
متاسفانه ما خاطره خوشی از فیلمسازی خود لرها هم درباره خودشان نداریم ولی ساختن چند فیلم خوب که نگرشی غیر از طنز به “لر” داشته باشند، چیزی شبیه نگرش بهمن قبادی به ملت کُرد، می تواند ما را اندکی از این فضا خارج کند.
ساختن و ارسال اس ام اس های لری، یا مربوط به لر، بدون هیچگونه درونمایه طنز از جمله راهکاری های دیگری است که موجب متعادل شدن صندوق ورودی گوشی های موبایل همزبانان خواهد شد.
فکر می کنم هر دو روش فعال و منفعل لازم و ملزوم هستند، گرچه در بیشتر موارد ظاهرا واکنش های منفعلانه و واکنشی در دستور کار بوده است، این امری طبیعی است و نباید به امید نتیجه فعالیت های کنشی و فعالانه وانهاده و کم اهمیت شود.
منبع: نشریه لور
